De bijzondere positie van de militair stelt regels aan de geschiktheid en beschikbaarheid van de militair. Defensie moet daarom inzicht hebben in de (fysieke en geestelijke) inzetbaarheid van de militair om verantwoord besluiten te kunnen nemen over de (operationele) inzetbaarheid van de militair. Om onder andere die reden is de militair verplicht aangewezen op geneeskundige zorg door of vanwege de militair geneeskundige dienst. De keerzijde van deze verplichting van de militair ligt in de verplichting van de militair geneeskundige dienst om onder alle omstandigheden directe en kwalitatief hoogwaardige gezondheidszorg ter beschikking te stellen.

De Militaire Ambtenarenwet legt aan de militair een aantal verplichtingen op het gebied van de gezondheidszorg. Dit betreft bijvoorbeeld het feit dat de militair verplicht is gebruik te maken van het hem toegewezen zorgteam; dat de tot het zorgteam behorende artsen gebruikmaken van de in het geïntegreerde medisch dossier beschikbare gegevens en dat informatie over de inzetbaarheid van de militair (zonder medisch-inhoudelijke informatie) kan worden verstrekt aan de commandant ongeacht toestemming van de militair.

De Militaire Ambtenarenwet bevat nog meer verplichtingen. Allereerst is de militair verplicht maatregelen in acht te nemen ter bescherming van zijn gezondheid, waaronder enkele verplichte vaccinaties. Ook dient de militair zich in geval van ziekte te houden aan de aanwijzingen van de militair arts. Hij is niet verplicht een invasieve ingreep te ondergaan. Het Medische Zorgteam adviseert de commandant over de operationele inzetbaarheid van de militair. Daarbij is de militair verplicht mee te werken aan een geneeskundig onderzoek betreffende zijn inzetbaarheid.

In mei 2018 bracht de Inspectie Militaire Gezondheidszorg een jaarverslag uit. Uit dat jaarverslag bleek dat er – net als in de voorgaande jaren – grote tekortkomingen waren. Tijdens de behandeling van de begroting in de Tweede Kamer in oktober 2018 werden de volgende tekortkomingen in de militaire gezondheidszorg besproken:

a) Er is geen goed beschreven kwaliteitssysteem operationele gezondheidszorg beschikbaar. Daarbij ontbreekt een gecertificeerd kwaliteitssysteem voor de operationele zorg. Het streven is om in 2022 de eerste delen van het kwaliteitsmanagementsysteem voor de operationele gezondheidszorg te hebben geïmplementeerd.

b) Er zijn duidelijke tekortkomingen op het gebied van sturing, procedures, bemensing en materieel in de medische keten.

c) Er is een tekort aan geschikt gewondentransport.

d) Er is een uitstroom van personeel. Het volledig inlopen van de huisartsen tekorten zal nog enkele jaren voortduren.

e) De operatiekamer (OK) capaciteit van het CMH is voor 60% benut ten gevolge van vacatures van OK ondersteunend personeel. In het Centraal Militair Hospitaal is een beperking van het aantal uit te voeren chirurgische ingrepen, omdat er sprake is van personeelstekort bij bepaalde disciplines.

f) De Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit heeft een onvoldoende werking van het Kwaliteitssysteem Voedselveiligheid in gezondheidscentra.

g) Voor risicovolle verrichtingen ontbreken veldnormen. Het betreft hier zowel voorbehouden handelingen zoals beschreven in artikel 36 van de Wet BIG als het uitvoeren van risicovolle handelingen.

h) Er zijn tekorten in de categorieën van algemeen militaire artsen (AMA’s), huisartsen, bedrijfsartsen en algemeen militair verpleegkundigen (AMV’n).

i) De governance is onvoldoende vastgelegd.

j) Er is (mis)communicatie waardoor er regelmatig onvoldoende afstemming is tussen de zorginstellingen.

k) De medicatieveiligheid bij het Eerstelijns Gezondheidszorg Bedrijf (EGB) en MGGZ behoeft verbetering.

l) In de gezondheids- en tandheelkundige centra is waterkwaliteit en desinfectie een groot probleem. Op meerdere locaties is er sprake van te hoge legionella-concentraties en bij tandheelkundige centra is men daarom overgestapt op het gebruik van flessenwater.