Welke vormen van pesten zijn er?

Meer dan een half miljoen mensen zeggen wel eens gepest te worden op het werk, waarvan honderdduizend zelfs op structurele basis. Het gaat dan om minimaal een keer per week, gedurende zeker een halfjaar. Behoorlijk ingrijpend dus. Pesten kan in verschillende vormen plaatsvinden:

• grapjes maken ten koste van een ander;
• vervelende opmerkingen maken;
• beledigen of schelden;
• openlijk terechtwijzen;
• negeren of sociaal isoleren;
• gebaren maken;
• roddelen;
• kritiek uiten op iemands persoonlijke leven;
• beschadigen van eigendommen.

Vaak gaat het overigens om een combinatie van deze vormen.

Pesten is iets anders dan een eenmalig incident of een conflict, hoewel een conflict met een collega of leidinggevende wel aanleiding kan zijn tot pestgedrag. Meningsverschillen, beroepsgeschillen of machtsstrijd die niet worden beslecht, werken het proces van pesten in de hand.

Gevolgen van pesten: Psychische en lichamelijke klachten

Pesten tast de waardigheid van het slachtoffer aan. De gepeste werknemer komt in een sociaal isolement terecht en verliest zijn zelfvertrouwen. Mensen die gepest worden kunnen zelfs lichamelijke klachten krijgen. Het kan leiden tot irritatie, hart- en vaatziekten, maag- en darmklachten, hartkloppingen en slaapstoornissen.

Wordt iemand over een langere periode gepest, dan kan dat zelfs leiden tot het posttraumatische stresssyndroom. Symptomen hiervan zijn nachtmerries, geheugenverlies, concentratieverlies en vermijdingsgedrag. In het meest extreme geval kan pesten leiden tot zelfdoding. Naar schatting is één op de tien zelfmoorden het gevolg van pesten.

Gevolgen van pesten: Ziekteverzuim

Werknemers die gepest worden gaan met minder plezier naar hun werk en presteren hierdoor minder. Ook is er een grotere kans op ongelukken op de werkvloer. Mensen die gepest worden melden zich vaker ziek en verzuimen drie keer meer dan hun collega’s. In totaal leidt pestgedrag naar schatting tot ruim vier miljoen extra verzuimdagen per jaar. In sommige gevallen leidt het tot arbeidsongeschiktheid. Hier ligt een rol voor de bedrijfsarts, die moet vaststellen dat de arbeidsongeschiktheid geen medische oorzaak heeft en dat er dus geen sprake is van een objectiveerbare ziekte en/of medisch gebrek. Het verzuim maakt de inzet van andere deskundigen dan artsen noodzakelijk om het pesten en de gevolgen op te heffen.

Niet alleen het slachtoffer maar ook werknemers die getuige zijn van pestgedrag kunnen er last van hebben. Het blijkt dat ook zij psychosomatische klachten ontwikkelen en zich vaker ziek melden. Vermoedelijk doordat de werksfeer letterlijk verpest is. Het personeelsverloop in een bedrijf waar gepest wordt ligt dan ook een stuk hoger.

Wat zegt de wet over pesten?

Pesten valt volgens de Arbowet (hoofdstuk 1) onder ‘psychosociale arbeidsbelasting’. Werkgevers zijn op grond van deze wet verplicht om een beleid te voeren dat erop gericht is om deze vorm van arbeidsbelasting te voorkomen of te beperken. Het Arbobesluit werkt deze verplichting in afdeling 4, hoofdstuk 2, artikel 2.15 verder uit en verplicht werkgevers om de risico’s in kaart te brengen in een Risico-inventarisatie en -evaluatie. Daarnaast moeten in het Plan van Aanpak maatregelen worden opgenomen ter voorkoming van pesten. Het personeel moet vervolgens worden voorgelicht over de risico’s en de maatregelen die het bedrijf heeft getroffen. De werkgever dient al deze acties aantoonbaar uit te voeren.

Ook het Burgerlijk Wetboek beschermt de werknemer impliciet tegen pestgedrag. Op grond van artikel 7:658 heeft de werkgever een zorgplicht voor de veiligheid van de werkomgeving. Daarbij heeft hij de verplichting zich als goede werkgever te gedragen.

Als een werknemer gepest wordt op grond van zijn godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht, nationaliteit, hetero- of homoseksuele gerichtheid of burgerlijke staat, dan wordt hij ook beschermd door de Wet Gelijke Behandeling. Werknemers kunnen in dit geval ook een klacht indienen bij het College voor de Rechten van de Mens.

Wat kunnen werkgevers doen tegen pesten?

Werkgevers kunnen de volgende maatregelen treffen om pesten op het werk zo veel mogelijk tegen te gaan:

• Laat werknemers duidelijk weten dat pestgedrag niet geaccepteerd wordt. Stel een beleid op (in samenwerking met de ondernemingsraad) waarin ook duidelijk sancties (schorsing, officiële waarschuwing) staan op overtreding. Het is bewezen dat een zero-tolerance-beleid preventief werkt.
• Geef werknemers het gevoel dat ze met hun leidinggevende kunnen praten als ze ergens mee zitten.
• Stel ook een vertrouwenspersoon aan. Informeer de werknemers over deze vertrouwenspersoon.
• Stel een klachtencommissie in. Daar kunnen werknemers terecht met hun klachten over pestgedrag. Via een klachtencommissie kan pestgedrag in een vroeg stadium worden gesignaleerd.
• Noteer de pestklachten in het bedrijf in een rapport. Dit rapport kan gebruikt worden bij het vormgeven van het bedrijfsbeleid.
• Geef als werkgever zelf het goede voorbeeld.

Het is raadzaam om pestgedrag in de kiem te smoren. Hoe langer het plaatsvindt, hoe moeilijker het is om nog in te grijpen.

Wat kunnen werknemers doen die gepest worden?

Werknemers die gepest worden, kunnen zelf de volgende stappen zetten:

• Maak duidelijk dat het pestgedrag niet wordt geaccepteerd.
• Onderzoek of er meer collega’s zijn die het slachtoffer zijn van pestgedrag door dezelfde persoon. Samen staat men sterker.
• Meld pestgedrag altijd. Bijvoorbeeld aan de leidinggevende, een vertrouwenspersoon, een lid van de ondernemingsraad, de vakbond, de bedrijfsarts of de klachtencommissie.

In het uiterste geval kan een werknemer besluiten om een andere baan te zoeken. Hou er wel rekening mee dat werknemers die vrijwillig ontslag nemen, geen recht hebben op een WW-uitkering.

Wat kan ik doen als ik zie dat een collega wordt gepest?

Werknemers die zien dat een collega gepest wordt kunnen ook een hoop doen:

• Steun het slachtoffer en spreek de dader aan op zijn gedrag.
• Beloon de dader niet voor zijn gedrag en lach daarom niet met hem mee.
• Benadruk de positieve kanten van het slachtoffer.
• Zoek medestanders onder de collega’s.

Hoe meer mensen het pesten afkeuren, hoe groter de kans dat het stopt. De dader beleeft dan immers weinig lol meer aan zijn gedrag.